واکسن‌ها تحولی بنیادین در حوزه‌ی سلامت در قرن بیستم ایجاد کردند و تأثیر انکارناپذیری بر سلامت انسان گذاشتند. این دستاوردهای شگفت‌انگیز پزشکی، ما را در برابر برخی از ویرانگرترین بیماری‌های ویروسی محافظت کرده و به طور چشمگیری امید به زندگی و سلامت را بهبود بخشیده‌اند. این مقاله به بررسی توسعه واکسن‌ها علیه ویروس‌های مختلف و تأثیر عمیق آنها بر سلامت جهانی می‌پردازد.
برخی از مهمترین پیشرفت های پزشکی در قرن گذشته شامل توسعه واکسن ها برای محافظت در برابر ویروس هایی مانند:
فلج اطفال
A و هپاتیت Bهپاتیت
ویروس پاپیلومای انسانی (HPV)
آبله مرغان
اما یک ویروس همچنان دانشمندان را در ساخت واکسن برای محافظت در برابر خود ناکام گذاشته است HIV برای اولین بار در سال ۱۹۸۴ شناسایی شد. وزارت بهداشت و خدمات انسانی ایالات متحده در آن زمان اعلام کرد که امیدوار است ظرف دو سال واکسنی برای آن آماده کند.
با وجود آزمایش‌های متعدد روی واکسن‌های احتمالی، هنوز یک واکسن واقعاً مؤثر در دسترس نیست. چرا غلبه بر این بیماری تا این حد دشوار است؟ و ما در کجای این مسیر قرار داریم؟
موانع پیش روی ساخت واکسن ویروس HIV
ساخت واکسن ویروس HIV به این دلیل بسیار دشوار است که این ویروس با سایر ویروس‌ها متفاوت عمل می‌کند. HIV در چندین مورد با رویکردهای معمول ساخت واکسن سازگاری ندارد:
2- هدف واکسن‌ها به طور معمول تقلید واکنش ایمنی افراد بهبود یافته برای کمک به افراد مبتلا است. با این حال، تقریباً هیچ فردی پس از ابتلا به HIV بهبود نمی‌یابد. در نتیجه، واکنش ایمنی وجود ندارد که واکسن‌ها بتوانند از آن تقلید کنند.
3- واکسن‌ها از ابتلا به بیماری محافظت می‌کنند، نه عفونت. ویروس HIV تا زمانی که به مرحله بیماری یا ایدز پیشرفت نکند، یک عفونت است. در بیشتر عفونت‌ها، واکسن‌ها به بدن زمان بیشتری می‌دهند تا قبل از بروز بیماری، عفونت را به طور کامل پاک کند. با این حال،HIV قبل از پیشرفت به ایدز، دوره نهفته طولانی دارد که در این دوره، ویروس خود را در DNA فرد مبتلا پنهان می‌کند. بدن نمی‌تواند تمام نسخه‌های پنهان ویروس را برای درمان خود پیدا و نابود کند. بنابراین، واکسنی که بتواند به بدن کمک کند و مانع پیشرفت بیماری از مرحله ی عفونت HIV به بیماری ایدز شود تا این لحظه وجود ندارد.
4- از ویروس‌های HIV کشته شده یا ضعیف شده نمی‌توان در واکسن استفاده کرد. اکثر واکسن‌ها با ویروس‌های کشته‌شده یا ضعیف شده ساخته می‌شوند. با این حال،HIV کشته‌شده برای ایجاد پاسخ ایمنی در بدن به خوبی عمل نمی‌کند. و هر شکل زنده‌ای از این ویروس برای استفاده در واکسن بسیار خطرناک است.
5- واکسن‌ها به طور معمول در برابر بیماری‌هایی مؤثر هستند که به ندرت با آنها مواجه می‌شویم، از جمله دیفتری و هپاتیت B، اما افرادی هستند که به دلیل سبک زندگی و فعالیت های خود ممکن است روزانه در معرض ویروس HIV قرار بگیرند. این بدان معناست که شانس بیشتری برای ابتلا به عفونت HIV وجود دارد که واکسن نمی‌تواند از آن جلوگیری کند.
6- اکثر واکسن‌ها در برابر ویروس‌هایی که از طریق سیستم تنفسی یا گوارشی وارد بدن می‌شوند، محافظت می‌کنند و بیشتر ویروس‌ها هم از این دو طریق وارد بدن می‌شوند، بنابراین سیستم ایمنی بدن تجربه بیشتری در مقابله با آنها دارد اما HIV اغلب از طریق دستگاه تناسلی یا خون وارد بدن می‌شود و بدن ما تجربه کمتری در محافظت در برابر ویروس‌هایی دارد که از این طریق وارد می‌شوند.
7- اکثر واکسن‌ها به طور کامل روی مدل‌های حیوانی آزمایش می‌شوند. این کار به اطمینان از ایمنی و اثربخشی آنها قبل از آزمایش روی انسان کمک می‌کند. با این حال، هیچ مدل حیوانی مناسبی برای HIV در دسترس نیست. هر آزمایشی که روی حیوانات انجام شده، نشان نداده است که انسان‌ها چگونه به واکسن آزمایش‌شده واکنش نشان می‌دهند.
8- ویروس HIV به سرعت جهش می‌یابد. واکسن، ویروس را در یک شکل خاص هدف قرار می‌دهد. اگر ویروس تغییر کند، ممکن است واکسن دیگر روی آن کار نکند.HIV به سرعت جهش می‌یابد، بنابراین ایجاد واکسنی برای مقابله با آن دشوار است.
کارشناسان ما آماده پاسخگویی به سوالات شما در این زمینه می باشند.
واکسن های پیشگیری کننده در مقابل واکسن های درمانی
با وجود این موانع، محققان همچنان در تلاش برای یافتن واکسن هستند و واکسن‌های احتمالی برای هر دو مورد پیشگیری و درمانی در حال بررسی هستند.
اکثر واکسن ها پیشگیرانه هستند، به این معنی که از ابتلای فرد به بیماری جلوگیری می کنند. از سوی دیگر، واکسن های درمانی برای افزایش پاسخ ایمنی بدن برای مبارزه با بیماری هایی که فرد در حال حاضر دارد، استفاده می شود. واکسن های درمانی نیز به عنوان درمان در نظر گرفته می شوند.
واکسن های درمانی برای مواردی مثل تومورهای سرطانی، هپاتیت B، سل، مالاریا، باکتری هایی که باعث زخم معده می شوند، مورد بررسی قرار می گیرند.
در حال حاضر، محققان روی انواع واکسن‌های زیر کار می‌کنند:
• واکسن‌های پروتئین زیر واحد باز ترکیب: از قطعات بزرگتر پروتئین‌های HIV استفاده می‌کنند.
• واکسن‌های ناقل زنده: از ویروس‌های غیر HIV برای انتقال ژن‌های HIV به بدن برای تحریک پاسخ ایمنی استفاده می‌کنند. واکسن آبله از این روش استفاده می‌کند.
• ترکیبات چندین واکسن یا ترکیبات تقویت‌کننده: از دو واکسن به ترتیب یکی پس از دیگری برای ایجاد پاسخ ایمنی قوی‌تر استفاده می‌کنند.
• واکسن‌های شبیه سازی شده: از یک شبیه ساز غیر عفونی HIV استفاده می‌کنند که برخی از پروتئین‌هایHIV را دارد، نه همه آنها.
• واکسن‌های مبتنی بر DNA: از DNA HIV برای تحریک پاسخ ایمنی استفاده می‌کنند.
آزمایش یک واکسن HIV که با نام HVTN 505 شناخته می‌شد، در اکتبر ۲۰۱۷ به پایان رسید. این مطالعه یک رویکرد پیشگیری کننده را با استفاده از یک واکسن ناقل زنده مورد بررسی قرار داد. برای تحریک سیستم ایمنی به منظور شناسایی (و در نتیجه مبارزه با) پروتئین‌های HIV، از یک ویروس سرماخوردگی ضعیف شده به نام Ad5 استفاده شد. بیش از ۲۵۰۰ نفر برای شرکت در این مطالعه جذب شدند.
این مطالعه زمانی متوقف شد که محققان دریافتند واکسن از انتقال HIV یا کاهش بار ویروسی جلوگیری نمی‌کند. در واقع، ۴۱ نفر از افرادی که واکسن دریافت کرده بودند، به HIV مبتلا شدند، در حالی که تنها ۳۰ نفر از افرادی که دارونما دریافت کرده بودند، به این ویروس مبتلا شدند.
هیچ مدرکی وجود ندارد که واکسن افراد را بیشتر در معرض ابتلا به HIV قرار داده باشد. با این حال، با توجه به شکست قبلی Ad5 در سال ۲۰۰۷ در مطالعه‌ای به نام STEP، محققان نگران شدند که هر چیزی که باعث حمله سلول‌های ایمنی آلوده به HIV شود، ممکن است خطر ابتلا به ویروس را افزایش دهد.
امید به واکسن ایدز از تایلند و آفریقای جنوبی
یکی از موفق‌ترین کارآزمایی های بالینی تا به امروز، یک کارآزمایی تحقیقاتی HIV ارتش ایالات متحده در تایلند در سال ۲۰۰۹ بود. این کارآزمایی که با نام کارآزمایی RV144 شناخته می‌شود، از یک ترکیب واکسن پیشگیری کننده استفاده کرد. این کارآزمایی از یک واکسن و یک تقویت واکسن استفاده کرد. این ترکیب واکسن ایمن و تا حدودی مؤثر شناخته شد. این ترکیب با مقایسه با تزریق دارونما، میزان انتقال را تا ۳۱ درصد کاهش داد.
کاهش ۳۱ درصدی برای استفاده گسترده از این ترکیب واکسن کافی نیست. با این حال، این موفقیت به محققان اجازه می‌دهد تا دلایل وجود هر گونه اثر پیشگیرانه را مورد بررسی قرار دهند.
در تحقیقات بعدی به نام HVTN 100 نسخه اصلاح شده‌ای از پروژه RV144 را در آفریقای جنوبی آزمایش کردند. HVTN 100 برای تقویت واکسن از تقویت‌کننده دیگری استفاده کرد. شرکت‌کنندگان در این آزمایش همچنین یک دوز بیشتر از واکسن را در مقایسه با افراد شرکت کننده در RV144 دریافت کردند.
آزمایش HVTN 100 در گروهی متشکل از حدود ۲۰۰ شرکت‌کننده نشان داد که واکسن پاسخ ایمنی افراد مرتبط با خطر ابتلا به HIV را بهبود بخشیده است. بر اساس این نتایج امیدوارکننده، اکنون یک مطالعه تحقیقاتی بزرگتر به نام HVTN 702 در حال انجام است. HVTN 702 آزمایش خواهد کرد که آیا واکسن واقعاً از انتقال HIV جلوگیری می‌کند یا خیر.
HVTN 702 همچنین در آفریقای جنوبی انجام خواهد شد و حدود ۵۴۰۰ نفر را درگیر خواهد کرد. HVTN 702 هیجان‌انگیز است زیرا اولین کارآزمایی بزرگ واکسن HIV در هفت سال گذشته است. بسیاری از مردم امیدوارند که این آزمایش به اولین واکسن HIV ما منجر شود. نتایج این آزمایش در سال ۲۰۲۱ پیش‌بینی شده بود [به روز رسانی: نتایج نهایی در سال ۲۰۲۱ نشان داد که این واکسن مؤثر نیست].
تحقیقات در حال انجام
یک پروژه تحقیقاتی واکسن فعلی که از سال ۲۰۱۵ آغاز شد، شامل ابتکار بین‌المللی واکسن ایدز (IAVI) است. این پروژه واکسن پیشگیری کننده، افرادی را در کشورهای زیر مورد بررسی قرار می‌دهد:
• ایالات متحده
• رواندا
• اوگاندا
• تایلند
• آفریقای جنوبی
این آزمایش با استفاده از ویروس سِندای (Sendai) برای حمل ژن‌های HIV، یک استراتژی ناقل زنده را اتخاذ می‌کند. همچنین از یک استراتژی ترکیبی با واکسن دوم برای تقویت پاسخ ایمنی بدن استفاده می‌کند. جمع‌آوری داده‌های این مطالعه تکمیل شده است. نتایج این آزمایش در سال ۲۰۲۲ پیش‌بینی شده بود [به‌روزرسانی: نتایج نهایی در سال ۲۰۲۲ نشان داد که این واکسن مؤثر نیست].
یکی دیگر از رویکردهای مهمی که در حال حاضر در حال بررسی است، استفاده از ایمونوپروفلاکسی ناقل است (vectored immunoprophylaxis)
با این رویکرد، یک ویروس غیر HIV به بدن فرستاده می‌شود تا وارد سلول‌ها شود و چیزی را تولید کند که به آن آنتی بادی های خنثی‌کننده وسیع می‌گویند. این بدان معناست که پاسخ ایمنی همه سویه‌های HIV را هدف قرار می‌دهد. اکثر واکسن‌های دیگر فقط یک سویه را هدف قرار می‌دهند.
IAVI در حال حاضر مطالعه‌ای به این شکل به نام IAVI A003 را در بریتانیا اجرا می‌کند. این مطالعه در سال ۲۰۱۸ به پایان رسید و نتایج آن به زودی [در همان سال ۲۰۱۸] انتظار می‌رود.
آینده واکسن‌های ویروس HIV
طبق گزارش سال ۲۰۱۸، در سال ۲۰۱۷ مبلغ ۸۴۵ میلیون دلار برای تحقیقات واکسن HIV هزینه شد. و تا به امروز، بیش از ۴۰ واکسن بالقوه آزمایش شده است. پیشرفت به سمت یک واکسن قابل اجرا، کند بوده است. اما با هر شکست، چیزهای بیشتری آموخته می‌شود که می‌توان از آنها در تلاش‌های جدید استفاده کرد.
برای پاسخ به سوالات مربوط به واکسن HIV یا اطلاعات مربوط به شرکت در تحقیقات بالینی، بهترین راه مراجعه به یک متخصص مراقبت‌های بهداشتی است. آنها می‌توانند به سؤالات پاسخ دهند.
کارشناسان ما آماده پاسخگویی به سوالات شما در این زمینه می باشند.
