تومور مارکرها موادی هستند که توسط سلول های سرطانی آزاد می شوند یا توسط بدن در واکنش به یک تومور بدخیم یا شرایط خوش خیم تولید می شوند. با اندازه گیری این نشانگرهای زیستی در خون، ادرار یا مایعات دیگر، ممکن است از آن ها برای نظارت بر پیشرفت سرطان، بررسی عود، یا گاهی برای کمک به غربالگری، تشخیص یا مرحله سرطان استفاده شود. بیشتر نشانگرهای تومور پروتئین هستند، اما تغییرات DNA مانند جهش و سایر تغییرات نیز ممکن است به عنوان نشانگرهای زیستی یا نشانگرهای تومور استفاده شوند. یک نشانگر زیستی می تواند به صورت در گردش در مایعات بدن یا در نمونه بافت تومور باشد و به پزشک کمک کند تا درباره سرطان بیشتر بداند و گزینه های درمانی را تعیین کند. نتایج نشانگر تومور معمولاً به تنهایی برای تشخیص مورد استفاده قرار نمی گیرند، اما در صورت ترکیب با علائم بالینی و مطالعات تصویربرداری می توانند سرنخ های مهمی را ارائه دهد.
آزمایش تومور مارکر های سرطان
دلایل متعددی وجود دارد که آزمایش تومور مارکر تجویز شود:
• برای نظارت بر عود سرطان: در برخی سرطان ها، افزایش یک تومور مارکر خاص ممکن است نشان دهنده عود سرطان پس از جراحی باشد.
• برای کمک به تشخیص سرطان: تومور مارکرها به تنهایی برای تشخیص سرطان استفاده نمی شوند، اما ممکن است سرنخ هایی را به عنوان بخشی از کار ارائه دهند.
• برای غربالگری سرطان: نمونه ای از نشانگر تومور که برای غربالگری استفاده می شود، آزمایش PSA برای سرطان پروستات است. PSA می تواند هم به عنوان یک آزمایش غربالگری و هم برای نظارت بر سرطان استفاده شود. در برخی موارد، نشانگر تومور ممکن است برای غربالگری افرادی که در معرض خطر بالای ابتلا به سرطان خاصی هستند، اما نه جمعیت عمومی، استفاده شود.
• برای کمک به تعیین مرحله تومور: در برخی موارد، نشانگرهای تومور ممکن است در تعیین مرحله سرطان مفید باشند، که در انتخاب بهترین گزینه های درمانی مهم است.
• برای کمک به تشخیص متاستازها: اگر سطح نشانگر تومور خاصی بسیار بالا باشد، ممکن است نشان دهد که یک تومور نه تنها در حال رشد است، بلکه به سایر مناطق بدن گسترش یافته است (متاستاز).
• برای تخمین پیش آگهی: در برخی موارد، سطوح بالاتر یک تومور مارکر خاص ممکن است نشان دهنده پیش آگهی ضعیف تر باشد.
• برای تعیین انتخاب درمان: جهش های ژنی و سایر تغییرات ژنومی ممکن است برای تعیین اینکه آیا درمان هدفمند اندیکاسیون شده است یا خیر، و اینکه آیا مقاومت در برابر درمان هدفمند ایجاد شده است یا خیر و برای پیش بینی پیش آگهی استفاده می شود. هنگامی که از بیومارکرهای ژنتیکی برای تعیین درمان استفاده می شود، به آن داروی دقیق و هدفمند می گویند.
اندازه گیری نشانگر تومور
ارائه دهنده مراقبت های بهداشتی شما نمونه ای از مایع بدن یا بافت تومور شما را می گیرد و آن را برای اندازه گیری سطح تومور مارکر به آزمایشگاه می فرستد. یک تومور مارکر پروتئینی معمولا با استفاده از نمونه خون بررسی می شود اما ممکن است از ادرار، مدفوع، مایع مغزی نخاعی، مایع صفاقی (مایع شکم)، یا مایع جنب نیز برای بررسی، استفاده شود. سپس پزشک میزان آن ها را مورد بررسی قرار می دهد تا ببیند آیا در محدوده طبیعی قرار دارند یا خیر. سلول های طبیعی بسیاری از این مواد نشانگر تومور را می سازند، اما ممکن است در مقادیر بسیار بالاتری توسط سلول های سرطانی (یا در پاسخ به سلول های سرطانی) تولید شوند. هنگامی که نشانگرهای تومور در مقادیر بالاتر وجود دارند، ارائه دهندگان مراقبت های بهداشتی به این نشانگر به عنوان "بیان بیش از حد" اشاره می کنند. این آزمایشها اغلب زمانی ارزشمندتر هستند که برای بررسی پیشرفت تومور در طول زمان تکرار شوند. اگر آزمایش شما غیرطبیعی باشد، پزشک شما ممکن است آزمایشها یا درمانهای بیشتری را توصیه کند. به عنوان مثال بیوپسی و آزمایشات تصویربرداری، برای ارزیابی تشخیص و پیشرفت سرطان.
محدودیت ها
در استفاده از نشانگرهای تومور برای نظارت بر سرطان تعدادی محدودیت وجود دارد. برخی از این موارد عبارتند از:
• منفی کاذب: در برخی از سرطان ها، به ویژه سرطان های در مراحل اولیه، تومور مارکرها ممکن است بالا نرود.
• مثبت کاذب: با برخی از نشانگرهای تومور، تعدادی شرایط خوش خیم وجود دارد که می تواند باعث افزایش نشانگرها شود. به عنوان مثال، CA-125 ممکن است در سرطان تخمدان، اما همچنین با فیبروم رحم، بارداری و بیماری کبد افزایش یابد.
• زمان بندی: سطح تومور مارکر در یک نقطه از زمان ممکن است لزوماً وضعیت سرطان را منعکس نکند. برای مثال، اگر یک تومور به درمان پاسخ میدهد، ممکن است کاهش سطح نشانگر تومور زمان ببرد، و اگر تعداد زیادی از سلولهای سرطانی در حال مرگ باشند، حتی ممکن است سطوح برای مدتی افزایش یابد.
خطرات و موارد منع آزمایش
خطر آزمایش نشانگر تومور در درجه اول مربوط به روشی است که برای به دست آوردن مایع یا بافت برای آزمایش، اعم از خون گیری، توراسنتز برای به دست آوردن مایع جنب، یا بیوپسی برای گرفتن نمونه بافت استفاده می شود. همچنین اگر بدون در نظر گرفتن سایر یافته ها مورد استفاده قرار گیرند، نشانگرهای تومور می توانند اطلاعات نادرستی، چه مثبت کاذب یا منفی کاذب، ارائه دهند که منجر به درمان کمتر از حد مطلوب می شود.
تومور مارکرهای رایج
بیومارکرهای تومور می توانند شامل پروتئین ها و سایر مواد ساخته شده توسط سلول های طبیعی و سلول های سرطانی باشند. آن ها همچنین می توانند نشانگرهای ژنومی، مانند تغییرات در DNA تومور یا جهش های ژنی را شامل شوند. برخی از نشانگرهای تومور با یک سرطان مرتبط هستند در حالی که برخی دیگر با چندین سرطان مرتبط هستند. اغلب، نشانگرهای زیستی بالا می تواند نشانه ای از شرایط غیر سرطانی نیز باشد.
برخی از بیومارکرهای رایج تومور عبارتند از:
• آلفا فتوپروتئین (AFP): برای کمک به تشخیص یا نظارت بر درمان سرطان کبد یا تومورهای سلول زایای تخمدان ها یا بیضه ها استفاده می شود. مثبت کاذب ممکن است با سیروز و هپاتیت رخ دهد.
• میکروگلوبولین بتا 2 (B2M): برای نظارت بر درمان، بررسی عود، و تخمین پیش آگهی برای برخی از لوسمی ها، لنفوم ها و میلوم ها استفاده می شود. منفی کاذب ممکن است با بیماری کلیوی رخ دهد.
• گنادوتروپین جفتی انسانی بتا: برای نظارت بر کوریوکارسینوما و تومورهای سلول زایای استفاده می شود. همچنین اغلب برای تایید بارداری آزمایش می شود. ممکن است در هر دو سرطان بیضه سمینوما و غیر سمینوما افزایش یابد.
• جهش BRAF: تغییر در ژن BRAF که ممکن است در برخی سرطان ها از جمله ملانوما و سرطان کولورکتال یافت شود.
• جهش های BRCA: به دنبال جهشی در ژن های BRCA1 و BRCA2 است که ممکن است منجر به سرطان سینه، تخمدان یا پروستات شود.
• کلسی تونین: هورمونی که برای نظارت بر سرطان مدولاری تیروئید استفاده می شود.
• آنتی ژن کارسینومبریونیک (CEA): ممکن است برای بررسی عود، گسترش یا پیشرفت سرطان کولورکتال استفاده شود. همچنین با برخی سرطان های دیگر نیز استفاده می شود.
• CA 15-3 و CA 27-29: برای نظارت بر عود یا پیشرفت سرطان سینه، سرطان معده، سرطان ریه و غیره بررسی می شود. مثبت کاذب ممکن است رخ دهد، و سطوح می تواند با شرایط خوش خیم پستان افزایش یابد.
• CA 19-9: ممکن است برای نظارت بر درمان یا غربالگری عود سرطان پانکراس، کیسه صفرا، مجرای صفراوی، معده یا روده بزرگ بررسی شود. مثبت کاذب ممکن است با انسداد مجرای صفراوی، پانکراتیت، بیماری تیروئید، بیماری التهابی روده و موارد دیگر رخ دهد.
• CA-125: ممکن است برای نظارت بر پیشرفت سرطان تخمدان استفاده شود. در حالی که گاهی اوقات از آن برای غربالگری بیماری استفاده می شود، مثبت کاذب بسیاری وجود دارد.
• (CD20): در بیماران مبتلا به لنفوم های سلول B و لوسمی ها به مقدار بیشتری یافت می شود. می تواند به تشخیص سرطان یا تعیین درمان کمک کند.
• گیرنده های استروژن و پروژسترون: ممکن است با موارد سرطان پستان مورد مطالعه قرار گیرد تا مشخص شود چه کسی کاندید درمان هورمونی است.
• گاسترین: ممکن است در سطوح بالاتر با گاسترینوم یافت شود. می تواند به تشخیص، درمان و پیش بینی عود کمک کند. نتایج افزایش یافته نیز ممکن است با سندرم زولینگر-الیسون رخ دهد.
• گیرنده ۲ فاکتور رشد اپیدرمی انسانی (HER2): در برخی از سرطان های سینه، سرطان ریه، سرطان معده و به ندرت در انواع دیگر سرطان ها، مانند برخی از سرطان های غدد بزاقی، یافت می شود. افرادی که دارای تومورهایی با افزایش بیان HER2 هستند ممکن است به درمان های هدفمند HER2 پاسخ دهند.
• لاکتات دهیدروژناز (LDH): ممکن است در مدیریت بسیاری از سرطان ها تجویز شود. هنگامی که سرطان در حال پیشرفت است یا متاستاز داده است، سطوح تمایل به افزایش دارند، اما بسیاری از شرایط غیرسرطانی دیگر نیز وجود دارند که میتوانند باعث افزایش آن شوند، مانند کم خونی، بیماری کلیوی و بسیاری از عفونتها.
• انولاز اختصاصی نورون (NSE): برای نظارت بر کارسینوئیدها، نوروبلاستوم ها و سرطان ریه سلول کوچک استفاده می شود.
• کروموزوم فیلادلفیا: در لوسمی میلوژن مزمن و لوسمی لنفوسیتی حاد یافت می شود.
• آنتی ژن اختصاصی پروستات (PSA): به طور گسترده برای غربالگری سرطان پروستات استفاده می شود.
• تیروگلوبولین: برای نظارت بر برخی از انواع سرطان تیروئید استفاده می شود.
جمع بندی
تومور مارکر ها ، مواد بیوشیمیایی اغلب پروتئینی هستند که با بدخیمی تومور در ارتباط بوده و قابل اندازهگیری میباشند. این مواد توسط سلولهای تومور یا توسط بدن در پاسخ به سلولهای تومور ساخته میشوند. به عبارتی تومور مارکر ماده موجود در خون، ادرار و یا در بعضی از بافت های بدن است که در صورت ابتلا به بیماری سرطان میتواند افزایش یابد. هر چند افزایش سطح تومورمارکرهای مختلف میتواند نشاندهنده سرطان باشد با این حال بعضی از آنها در شرایط غیر سرطانی هم دیده میشوند و در نتیجه برای سرطان تشخیصی نمی باشند. بنابراین ممكن است فردي كه دچار سرطان است سطح بالايي از تومور ماركر را نشان ندهد. لذا پزشك علاوه بر تست تومور ماركر با گرفتن تاريخچه بيمار، سابقه خانوادگي، علايم باليني و ساير تستهاي آزمايشگاهي و تصویربرداری به وجود سرطان در فرد پي میبرد. با این حال از تومورمارکرها می توان برای غربالگری و تشخیص زود هنگام سرطان، تعیین میزان پیشرفت، نظارت بر درمان و یا تشخیص بازگشت سرطان استفاده نمود. هدف مجموعه گرین پاس افزایش سطح آگاهی شما در همه حوزه های سلامت به خصوص سرطان، ژنتیک و ابعاد آن می باشد. با پزشکان و مشاوران این مجموعه از طریق لینک های زیر در ارتباط باشید.